Η Ικαρία είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και έχει έκταση περίπου 270 τετ. χιλ., εκ των οποίων τα 160 χιλιόμετρα αποτελεί η ακτογραμμή της. Βρίσκεται ανατολικότερα από τη Μύκονο και δυτικότερα από τη Σάμο, σε Βόρειο πλάτος 37°40'40'' και Ανατολικό μήκος 26°21'55.
Από τη Σάμο τη χωρίζει ένας πορθμός εύρους περίπου 18 χιλιομέτρων. Στα νότια βρίσκεται το συγκρότημα των μικρών νησιών Φούρνοι. Διοικητικά ανήκει στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ενώ όλο το νησί σχηματίζει το Δήμο Ικαρίας, με πρωτεύουσα τον Άγιο Κήρυκο. Ο πληθυσμός του νησιού εκτιμάται στους 8.423 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
Η Ικαρία έχει επίμηκες σχήμα με κατεύθυνση ΒΑ-ΝΔ. Γενικά, χαρακτηρίζεται ως ορεινό νησί, με έντονη γεωμορφολογία και αρκετές αντιθέσεις μεταξύ γυμνών απότομων βραχών και πράσινων πεδιάδων. Διασχίζεται από την οροσειρά του Αθέρα (Πράμνος), με διεύθυνση Α-Δ που εντοπίζεται στο κέντρο του νησιού και η υψηλότερη κορυφή του είναι περίπου 1.041 μέτρα (κορυφή Φαρδύ).
Ορεινά είναι και τα περισσότερα χωριά στο νησί, με φυσιογνωμία και χαρακτηριστικά που έχουν αναδειχθεί σε όλη την Ιστορία και έχουν αποτελέσει εφαλτήριο για την άνθιση του πολιτισμού του.
Η ακτογραμμή παρουσιάζει γενικά μικρό οριζόντιο διαμελισμό με ελάχιστες εγκολπώσεις, ενώ δεν υπάρχουν αξιόλογοι όρμοι και φυσικά λιμάνια. Η βαθυμετρία, επίσης, του νησιού παρουσιάζει πολλές ασυμμετρίες, που φτάνει μεγαλύτερη από 1000 μέτρα βάθος στη Βόρεια Ικαρία και μειώνεται προς τα νότια. Γι’ αυτό και το Ικάριο πέλαγος, σε συνδυασμό με τις μικροκλιματικές ιδιαιτερότητές του, αποτελεί μια από τις πιο δύσκολες και επικίνδυνες θάλασσες της Ελλάδας.
Το κλίμα χαρακτηρίζεται σχετικά ήπιο, τύπου παράκτιου μεσογειακού, με αρκετές βροχοπτώσεις το χειμώνα και ζέστη με ξηρασία τους καλοκαιρινούς μήνες. Παρ’όλα αυτά, χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ικαρίας είναι οι ισχυροί άνεμοι που δρουν όλο το χρόνο και ειδικά το καλοκαίρι χαρίζουν μια ανακούφιση και αίσθηση δροσιάς στους επισκέπτες του νησιού.
Η Ικαρία έχει εκτεταμένο υδρογραφικό δίκτυο, πλούσια βλάστηση, βιοποικιλότητα και αφθονία νερών. Σημαντικός είναι ο αριθμός οικοτόπων στο νησί και περιοχών που προστατεύονται από εθνικές και διαθνείς συμβάσεις. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι λόγω έντονης γεωμορφολογίας, συχνά κατά τη διάρκεια του χειμώνα, γίνονται πολλές κατολισθήσεις.
Γεωλογική Δομή
Η Ικαρία αποτελεί έναν τόπο με πολύ πλούσια γεωκληρονομιά. Η γεωλογία της παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο επιστημονικό όσο και αισθητικό, κάτι που την καθιστά ως έναν ελκυστικό προορισμό Γεωτουρισμού.
Περιλαμβάνει μια ποικιλία από εντυπωσιακά πετρώματα, ιδιαίτερους σχηματισμούς και γεωμορφές, χαρακτηριστικές τεκτονικές και μικροτεκτονικές δομές, καθώς και πλούτο ορυκτών και απολιθωμάτων. Αξίζει να σημειωθεί και η αφθονία νερών που περιέχει το νησί, που ζωντανεύουν μια μοναδική βιοποικιλότητα.
Η Ικαρία αποτελεί ένα συναρπαστικό γεώτοπο που θα σας χαρίσει γνώσεις και εμπειρίες που δε φαντάζεστε! Σας περιμένει να τον γνωρίσετε από κοντά, μέσα από εκπληκτικές ‘γεωδιαδρομές’ με τα πόδια ή με ποδήλατο!
Για το λόγο αυτό, αξίζει να γίνει μια αναλυτική αναφορά στη γεωλογική της δομή.
Η Ικαρία, μαζί με τη Σάμο και τους Φούρνους, ανήκει, σύμφωνα με τελευταίες μελέτες, στο ανατολικό τμήμα της Αττικο-κυκλαδικής μάζας. Αποτελείται, κυρίως, από κρυσταλλοσχιστώδη, μεταμορφωμένα ή ημιμεταμορφωμένα πετρώματα. Τα πετρώματα αυτά περιλαμβάνουν γνεύσιους, μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους, μάρμαρα και διάφορα γρανιτικά.
Πιο αναλυτικά, τρεις γεωτεκτονικές ενότητες δομούν την Ικαρία :
α) Η Κατώτερη ενότητα (ή ενότητα Ικαρίας) που συνίσταται από ένα γνευσιακό υπόβαθρο και αποτελείται από ορθογνευσίους και παραγνευσίους, επί του οποίου αναπτύσσεται σχηματισμός μαρμάρωνσχιστολίθων. Επικείμενα του υποβάθρου απαντώνται μεταϊζήματα πλατφόρμας, όμοια με την κατώτερη ενότητα των Κυκλάδων και την Πελαγονική ζώνη της ηπειρωτικής Ελλάδας. Μέσα στα μεταμορφωμένα αυτά πετρώματα έχουν διεισδύσει, κατά το Μειόκαινο, οι γρανίτες των Ραχών στα δυτικά και του Ξυλοσύρτη στα ανατολικά. Χρακτηριστικοί σχηματισμοί της Ενότητας είναι ο Σχηματισμός Πετροπουλίου, ο Δολομίτης Πούντας, το Ανώτερο Μάρμαρο Πούντας, οι Γνεύσιοι Πλαγιάς και το Κατώτερο Μάρμαρο Νίκαρη. Με βάση τις ορυκτολογικές παραγενέσεις, απαντώνται συνθήκες κατώτερης αμφιβολιτικής φάσης σε αυτή την ενότητα.
β) Η Ενδιάμεση Ενότητα (ή Ενότητα της Μεσαριάς), που περιλαμβάνει μάρμαρα και φυλλίτες. Με βάση τις ορυκτολογικές παραγενέσεις, απαντώνται συνθήκες κατώτερης πρασινοσχιστολιθικής φάσης. Η ενότητα αυτή συσχετίζεται με την ενότητα Δρυός (νότια Πάρος), λόγω παρόμοιου βαθμού μεταμόρφωσης καθώς και από τον τύπο των πετρωμάτων των οποίων υπέρκεινται (αμφιβολιτικής φάσης). Η ‘ ενότητα Μεσσαριάς’ είναι τεκτονικά τοποθετημένη επί της ‘ενότητας Ικαρίας’
γ) Η Ανώτερη τεκτονική ενότητα (ή Ενότητα Κεφάλας) η οποία αποτελείται από μολασσικούς οφιολιθικούς σχηματισμούς (ηφαιστειοιζηματογενή οφιολιθικά ολισθοστρώματα) συμπαρασύροντας ανακρυσταλλωμένους λευκόχροους ασβεστόλιθους, όπως αυτούς που εμφανίζονται στο ύψωμα Κεφάλα (κεντρικό τμήμα της νήσου). Οι σχηματισμοί αυτοί της Ικαρίας βρίσκονται επωθημένοι επί των μαρμαρο-σχιστολιθικών σχηματισμών της κατώτερης ενότητας, όπως στην περιοχή της Κεφάλας. Η ανώτερη τεκτονική ενότητα Κεφάλας αποτελεί ένα τεκτονικό παράθυρο έκτασης 1,5 km2. Με βάση τις ορυκτολογικές παραγενέσεις, απαντώνται συνθήκες χαμηλής πίεσης και υψηλής θερμοκρασίας.
Νεότεροι σχηματισμοί (νεογενούς ηλικίας κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, ψαμμούχες μάργες και μάργες με κροκαλολατυποπαγείς αναβαθμίδες του Τεταρτογενούς τοπικά, συμπληρώνουν τη γεωλογική εικόνα του νησιού.
Τα ιζηματογενή πετρώματα στην Ικαρία είναι ελάχιστα. Διλουβιακά λατυποπαγή πετρώματα βρίσκονται Β.Α. και τριαδικός ασβεστόλιθος βρίσκεται ανατολικά του Ευδήλου. Από τεκτονικής πλευράς, η Ικαρία περιγράφεται από 4 κύριες παραμορφωτικές φάσεις.
Το δυτικό τμήμα της Ικαρίας αποτελείται από γνευσιακό γρανίτη, όμοιο με το γρανίτη της Νάξου και της Μυκόνου. Ο γρανίτης δυτικής Ικαρίας είναι ηλικίας Κατώτερου Μειοκαίνου και αποτελεί το μεγαλύτερο πλουτώνιο σώμα του Αιγαίου.
Το ανατολικό τμήμα της Ικαρίας αποτελείται από γνεύσιο, μοσχοβιτικό σχιστόλιθο, μάρμαρο και ημιμεταμορφωμένο αργιλικό σχιστόλιθο. Τα πετρώματα του ανατολικού τμήματος διαχωρίζονται από μια μεγάλη γρανιτική φλέβα. Η επαφή του γρανίτη με την κατώτερη ενότητα είναι τεκτονική και συνοδεύεται από διάφορα παραμορφωτικά συνοδά φαινόμενα. Στο Ν.Α. τμήμα του νησιού βρίσκονται στρώματα της θαλάσσιας φάσεως του κατώτερου Πλειοκαίνου.
Ορισμένα από τα κυριότερα ορυκτά των πετρωμάτων της Ικαρίας είναι ο λειμωνίτης, η σμύριδα, ο κυανίτης, ο ανδαλουσίτης, ο σιλλιμανίτης, ο τουρμαλίνης, ο βιοτίτης, ο χλωρίτης, ο τιτανίτης, ο ιλμενίτης, ο αιματίτης, το ρουτίλιο, ο απατίτης, το ζιρκόνιο, το κορούνδιο και άλλα.
Τα κατολισθητικά φαινόμενα είναι πολύ συνήθη στην Ικαρία. Σε αυτά συμβάλλουν η γεωλογική δομή του νησιού και η σχετικά μικρή ηλικία των περισσοτέρων σχηματισμών, η δράση διαφόρων τεκτονικών δυνάμεων, η γεωμορφολογική εξέλιξη, η φυτοκάλυψη και οι υψηλές βροχοπτώσεις. Σημαντικός παράγοντας, επίσης, για να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την εκδήλωση κατολισθήσεων ποικίλης κλίμακας, είναι η ανθρώπινη παρέμβαση, όπως οι διάφορες χρήσης γης (οδικό δίκτυο, κατασκευές κλπ.
Τα φαινόμενα αυτά έχουν σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις για το νησί, αφού κάθε χρόνο καταστρέφονται τμήμα δρόμων, με αποτέλεσμα να αποκόπτεται η επικοινωνία μεταξύ των οικισμών, αλλά και να επηρεάζονται σπίτια και ανθρώπινες ζωές. Οι κατολισθήσεις αποτελούν μια αξιοσημείωτη φυσική καταστροφή για το νησί της Ικαρίας, οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπ’όψιν, με στόχο την προστασία της ανάπτυξής της.
Υδάτινοι πόροι
Η Ικαρία χαρακτηρίζεται ως ένα νησί με αφθονία νερών. Λόγω της γεωλογικής και τεκτονικής της δομής έχει πλούσιους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες και πολλές πηγές σε όλο το νησί. Υπάρχουν περίπου 65 πηγές οι οποίες χρησιμεύουν για ύδρευση και 290 πηγές οι οποίες χρησιμεύουν για άρδευση. Σχεδόν όλα τα χωριά έχουν και τις δικές τους πηγές, παρ’όλα αυτά σημαντικός είναι και ο αριθμός των γεωτρήσεων στο νησί. Η αφθονία υπόγειων υδάτων, σε συνδυασμό με τη γεωτεκτονική της δομή, έχει δημιουργήσει και πολλά σπήλαια, τα οποία όμως είναι αναξιοποίητα, αλλά αξίζουν να τα επισκεφτεί κάποιος.
Οι επιφανειακές απορροές του νερού είναι μεγαλύτερες από το υπόγειο δυναμικό του και για την ορθολογική διαχείριση αυτού του νερού έχουν κατασκευαστεί αρκετοί ταμιευτήρες :
- Το φράγμα στο Πέζι, κατασκευάστηκε το 1995, έχει ωφέλιμη χωρητικότητα 1.000.000 κυβικά μέτρα, τροφοδοτείται από το χείμαρρο Πέζι και χρησιμοποιείται για να καλύψει ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης στην ευρύτερη περιοχή των Ραχών.
- Η λιμνοδεξαμενή στο Χριστό Αγ. Κηρύκου, κατασκευάστηκε το 2001, έχει χωρητικότητα 80.000 κυβικών μέτρων και χρησιμοποιείται για να καλύψει ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης στην ευρύτερη περιοχή του Αγ. Κηρύκου.
- Σχεδιάζεται ακόμα η κατασκευή μικρών ταμιευτήρων στις θέσεις Λύδι, Κυπαρίσσι, Πλατανωπή Ευδήλου, Λαγκάδα και Κουνιάδοι, καθώς και δύο φραγμάτων στο Περδίκι και τα Θέρμα, κάτι που θα συμβάλλει σημαντικά στην αξιοποίηση των υδατικών πόρων της Ικαρίας.
TΟ ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΕΡΓΟ ΙΚΑΡΙΑΣ
Tο Υβριδικό Ενεργειακό Έργο Ικαρίας, το οποίο υλοποιείται σήμερα στο νησί, αποτελεί ένα πρωτοποριακό αναπτυξιακό ενεργειακό έργο, σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, με σημαντικά οφέλη για την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον. Έτσι, η Ικαρία θα αποτελεί πόλο έλξης πλήθους επισκεπτών, επιστημόνων και μη, που θα σπεύδουν να αντικρύσουν αυτό το καινοτόμο έργο.
Με το έργο αυτό θα παράγεται καθαρή ενέργεια, που θα επιλύσει σε μεγάλο βαθμό τις ενεργειακές ανάγκες της Ικαρίας για τις επόμενες δεκαετίες. Η ετήσια καθαρή παραγωγή ενέργειας του Υβριδικού Ενεργειακού Έργου Ικαρίας θα φτάνει τις 10,96 GWh, περιορίζοντας σημαντικά την ανάγκη λειτουργίας του θερμικού τοπικού σταθμού παραγωγής στον Άγιο Κήρυκο.
Βασίζεται στον καινοτόμο συνδυασμό δύο διαφορετικών μορφών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας :
- την αιολική ενέργεια
- την υδροηλεκτρική ενέργεια
Η κατασκευή του έργου ξεκίνησε το Μάιο του 2009 και αναμένεται να ολοκληρωθεί.
Το Υβριδικό Ενεργειακό Έργο Ικαρίας αποτελείται από:
- Τον υπάρχοντα ταμιευτήρα στο Πέζι χωρητικότητας 900000 m3 νερού.
- Δύο δεξαμενές αποταμίευσης νερού χωρητικότητας 80000 m3 η καθεμιά, στην περιοχή της Προεσπέρας και Κάτω Προεσπέρας.
- Δύο μικρούς Υδροηλεκτρικούς Σταθμούς (ΜΥΗΣ) παραγωγής ενέργειας με υδροστροβίλους (συνολικής ισχύος 4.15MW) στις θέσεις Προεσπέρα και Κάτω Προεσπέρα.
- Αντλιοστάσιο ισχύος 2 MW για την ανύψωση του νερού από την κάτω στην επάνω δεξαμενή.
- Υπόγειους αγωγούς προσαγωγής και κατάθλιψης του νερού μήκους 5.5 km.
- Αιολικό Πάρκο με τρεις ανεμογεννήτριες συνολικής ισχύος 2.7 MW, στην περιοχή της «Στραβοκουντούρας» του Δήμου Ραχών, με μελλοντική τοποθέτηση άλλων 4 στη θέση Περδίκι, συνολικής ισχύος 1.8 MW
- Κέντρο Ελέγχου και Κατανομής Φορτίου στον υπάρχοντα τοπικό σταθμό παραγωγής Αγίου Κηρύκου, ο οποίος θα αναβαθμισθεί.
Η διαδικασία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από το υβριδικό έργο, έχει ως εξής:
Ο ΜΥΗΣ Προεσπέρας, ισχύος 1.05 MW, εκμεταλλεύεται τις υπερχειλίσεις του υπάρχοντος ταμιευτήρα (θέση Πέζι) για την παραγωγή ενέργειας. Το νερό, εξερχόμενο από τον πρώτο ΜΥΗΣ γεμίζει την παρακείμενη άνω δεξαμενή. Στη συνέχεια, κατευθύνεται στον ΜΥΗΣ Κάτω Προεσπέρας, ισχύος 3.1 MW, όπου χρησιμοποιείται για την παραγωγή πρόσθετης ενέργειας και καταλήγει στη δεύτερη κατά σειρά, κάτω δεξαμενή. Το Αιολικό Πάρκο, συνολικής ισχύος 2.7 MW, παράγει ενέργεια η οποία διοχετεύεται στο Δίκτυο ηλεκτροδότησης και στο Αντλιοστάσιο, όπου χρησιμοποιείται για τη μεταφορά νερού από την κάτω στην άνω δεξαμενή και την εκ νέου παραγωγή ενέργειας από τον ΜΥΗΣ Κάτω Προεσπέρας (πηγή: ΔΕΗ Ανανεώσιμες).