[...]
Όλα νηφάδια της κοιλιάς
και το ψωμί στημόνι,
το βλογημένο το κρασί
όλαναι που τα στελιώνει.
[...] (απόσπασμα από ρίβα, στο Νικαριώτικα Πούλουδα, Στενός Γ.,2002, σ.48)
Τελειώνοντας ο Αύγουστος, αρχίζοντας ο Σεπτέμβρης ο ''τρυγητής'' και στην Ικαρία ξεκινά ο τρύγος, όπως συνηθίζεται και σε όλη την Ελλάδα, αυτή την περίοδο.
Η Ικαρία είναι ένα νησί με εύφορο έδαφος για ανάπτυξη αμπελουργίας, ηλιοφάνεια και μορφολογία,η Ικαρία ως τόπος λατρείας του θεού Διόνυσου, γνωστό από την αρχαιότητα, προσφέρει μοναδικές γεύσεις και ποιότητα σταφυλιού, μούστου και κρασιού.
Φημίζεται δε,για την αμπελοοινική της παράδοση και το δυνατό κόκκινο κρασί της με τις ευεργετικές του ιδιότητες, γνωστές από τη μυθολογία, γνωστό και ως ‘Πράμνειος οίνος’. Συνδέεται με τη λατρεία του θεού Διονύσου, εξάλλου, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Διόνυσος γεννήθηκε στην Ικαρία και συγκεκριμένα σε μια σπηλιά κοντά στο Δράκανο. Κατά την αρχαιότητα, το όνομα ‘Πράμνειος’ προέρχεται από τις λέξεις "πραΰνει το μένος", ενώ σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, υπήρχε ένα όρος στην Ικαρία, η Πράμνη, όπου καλλιεργούνταν αμπέλια ("πραμνία άμπελος"), από τα οποία προέρχεται ο πράμνειος οίνος. Σύμφωνα, με μεταγενέστερες έρευνες, το όνομα προέρχεται από τον Πράμνο, την οροσειρά που σήμερα καλείται Αθέρας.
Ο τρύγος (συγκομιδή των σταφυλιών) είναι η μια σημαντική δραστηριότητα για έναν αμπελουργό και αφορά στο μάζεμα των σταφυλιών. Ο χρόνος που θα γίνει ο τρύγος έχει μεγάλη σημασία για την ποιότητα των σταφυλιών, αλλά και του κρασιού μετέπειτα. H διαδικασία της ωρίμασης επηρεάζει διαφορετικά και γίνεται με διαφορετικούς ρυθμούς σε κάθε ποικιλία σταφυλιού. Ο καθένας με το δικό του τρόπο καταλαβαίνει πότε είναι έτοιμα τα σταφύλια, είτε δοκιμάζοντας κάποιες ρώγες, είτε εμπειρικά με το μάτι όταν το σταφύλι έχει το επιθυμητό χρώμα και άρωμα, είτε τεχνητά με πυκνομέτρηση.
Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ικαρία είναι κυρίως: φωκιανό, μπεγλέρι, μανδηλαρά και ρετενό, ενώ υπάρχουν αμπελώνες βιολογικής και μη καλλιέργειας και παράγονται συνήθως ξηρά,ημίξηρα ή γλυκά κρασιά, κόκκινα, λευκά ή ροζέ.
Άλλοτε....
Σύμφωνα με την παράδοση, τα παλιά χρόνια οι Ικαριώτες αμπελουργοί, πήγαιναν ανήμερα του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου, στην εκκλησία λίγα τσαμπιά σταφύλια από την πρώτη σοδειά τους για να τα ευλογήσει ο παπάς, ώστε να είναι και η υπόλοιπη σοδειά καλή.
Κατόπιν ξεκινούσαν οι αλλαξές. Η ανταλλαγή, δηλαδή, ήταν κυρίαρχο στοιχείο της κοινωνίας στο νησί. Κάποιος προσέφερε τις υπηρεσίες του, ένα προϊόν ή μια τέχνη και εξασφάλιζε με τη σειρά του από κάποιον άλλον, άλλη ανάγκη του. Έτσι, και με τον τρύγο, μαζεύονταν συγγενείς και φίλοι και βοηθούσαν σε όλη τη διαδικασία: άλλος στο μάζεμα των σταφυλιών, άλλος στο κουβάλημα και έτσι γινόταν η δουλειά.
Αφού συνέλλεγαν τα σταφύλια σε κοφίνια ή πανέρια, τα πλένανε καλά-καλά σε γούρνες και τα μετέφεραν στο πέταλο ή πατητήρι, όπως είναι πιο γνωστό. Εκεί άρχιζε ο 'χορός' με το πάτημα των σταφυλιών με τα πόδια. Το πέταλο ήταν μια τετράγωνη δεξαμενή από πέτρα, όπου πατούσαν τα σταφύλια και ο μούστο έβγαινε από μια οπή (πελέμι) και οδηγούταν σε ένα δοχείο (αποδόχι), συνήθως κάποιο πυθάρι. Στη συνέχεια, τα πυθάρια φυλάσσονταν στο κελάρι του σπιτιού ή σε κάποια πεζούλα έξω από το σπίτι (πυθοστάσι) σε σκιερό μέρος, χωμένα μέσα στο έδαφος, σφραγισμένα με κυκλικές πλάκες με μια οπή στη μέση, απ'όπου και αναρροφούσαν με σιφούνι το κρασί.
Τα παλιότερα χρόνια ο τρύγος ήταν αφορμή για γιορτή και παραδοσικό φαγοπότι, παρά μιας αγροτικής εργασίας. Η νοικοκυρά είχε ετοιμάσει φαγητό και το γλέντι ξεκινούσε!Τα πειράγματα δίναν και πέρνανε και ο χορός κρατούσε μέχρι αργά.
Σήμερα....
Στις μέρες μας ο τρύγος και η παραγωγή κρασιού ή τσίπουρου γίνεται με πιο σύγχρονες τεχνικές μεθόδους, τόσο για τους οικιακούς παραγωγούς, όσο και στα μεγάλα οινοποιεία του νησιού, που παράγουν πσότητες κρασιού για την τοπική και ξένη αγορά.
Η συγκομιδή των σταφυλιών γίνεται προσεκτικά, με τα χέρια με κάποιο λεπίδι ή ψαλίδι και τα τρυγημένα σταφύλια συγκεντρώνονται σε κοφίνια. Κατόπιν οδηγούνται σε ειδικό σπαστήρα προκειμένου να αφαιρεθούν τα κοτσάνια και από εκεί σε έναν εκχυλιστήρα. Μια μεγάλη δεξαμενή, δηλαδή, όπου γίνεται ο πρώτος διαχωρισμός του 'ζουμιού' (των υγρών) και των τσίπουρων. Κατόπιν τα τσίπουρα πάνε στο πατητήρι, για να συμπιεστούν και να βγει περισσότερος μούστος. Στη συνέχεια, ο μούστος ρίχνεται στις επόμενες δεξαμενές οι οποίες έχουν διπλά τοιχώματα και κάνουν ψύξη. Με «μουστόμετρο» μέσω δείγματος (μηχάνημα σαν θερμόμετρο), βεβαιώνεται πόσο έτοιμος είναι ο μούστος.Τέλος, το 'ζουμί 'που βγαίνει τοποθετείται σε δρύινα βαρέλια, για να ωριμάσει μέσω της αλκοολικης ζύμωσης και να γίνει κρασί.
Το τσίπουρο παρασκευάζεται με την απόσταξη τσίπουρων, δηλαδή υπολείμματων των σταφυλιών που μένουν μετά το πάτημα και την εξαγωγή του μούστου.
Αρκετοί ντόπιοι κρατάνε μούστο για την παραγωγή μουσταλευριάς ή άλλων προϊόντων με βάση το μούστο. Συχνά, βρασμένος μούστος με παχύρρευστη μορφή, το πετιμέζι, προσφέρεται ως γλύκισμα για καλωσόρισμα ή χρησιμοποιείται ακόμα και ως φάρμακο.
Ακόμα και σήμερα, στην Ικαρία, όλη διαδικασία από τον τρύγο,το πάτημα των σταφυλιών,μέχρι και την παρασκευή του κρασιού, αποτελεί μια μοναδική ευχάριστη εμπειρία για ανθρώπους κάθε ηλικίας, που επιλέγουν να επισκεφτούν το νησί εκείνη την περίοδο, για να συμμετέχουν ή να παρακολουθήσουν τον τρύγο.
Τα οινοποεία και οι αμπελώνες του νησιού, σας περιμένουν να περιηγηθείτε, να γνωρίσετε και να δοκιμάσετε μοναδικά κρασιά και να πάρετε μαζί σας τις καλύτερες αναμνήσεις.
Ξεκινήστε, λοιπόν, τις οινικές εξευρευνήσεις σας στην Ικαρία!
Ευχαριστούμε την οικογένεια Καρίμαλη για τις πληροφορίες και την ξενάγηση στο οινοποιείο τους.